از فوران نخستین چاه نفت خاورمیانه در مسجدسلیمان و به دنبال آن تولد صنعت نفت ایران 115 سال می گذرد. نفت که لقب طلای سیاه را به خود گرفته است با گذشت سال ها و عبور از مراحل گذار تاریخی و تحولاتی که بر ایران و منطقه خاورمیانه گذشته هرگز ذره ای از ارزش خود را از دست نداده و پس از گذشت یک سده هنوز هم نفت، نقش اصلی در اقتصاد ایران را دارد.اکتشاف نفت در پنجم خردادماه سال ۱۲۸۷ هجری شمسی با گشودن فصل تازه ای در تاریخ ایران، حیات اقتصادی و اجتماعی این کشو را متحول کرد.
از فوران نخستین چاه نفت ایران و خاورمیانه در مسجدسلیمان و به دنبال آن تولد صنعت نفت ایران ، از زمانی که مردم تنها برای روشنایی از نفت خام استفاده می کردند تا به امروز که تقریبا در هر صنعتی، ردپایی از نفت خام و فرآورده های آن دیده می شود، سالها می گذرد. پس از گذشت سالها هنوز هم نفت، نقش اساسی در اقتصاد ایران و کشورهای نفتخیز جهان دارد. هر چند نفت که طلای سیاه را به خود گرفته است و با گذشت سال ها و عبور از مراحل گذار تاریخی و تحولاتی که بر ایران و منطقه خاورمیانه گذشته ارزش خود را حفظ کرده است. جورج رینولدز (Goerge Reyneolds) نخستین فردی است که حفاری چاههای نفت را در جنوب ایران با اراده خستگی ناپذیر خود محقق کردهمه چیز از یک اتفاق بزرگ حکایت می کرد. بوی گاز و صدای مهیب، همان چیزی که رینولدز سالها به دنبال آن بود. درست زمانی که ۲ روز به پایان قرارداد هفتساله باقی مانده بود در شب ۲۵ ماه مه سال ۱۹۰۸ میلادی پنجم خردادماه ۱۲۸۷ هجری شمسی نفت از دل نخستین چاه فوران کرد و در شرایطی که مدیران شرکت مأیوس شده بودند، رینولدز مزد تلاش خود را گرفت.ریندلدوز از صحنه عملیات مسرورانه به دارسی چنین گزارش داد: «مفتخرم گزارش کنم که امروز صبح در ساعت چهار به وقت ایران نفت در عمق ۳۶۰ متری از چاه شماره یک فوران کرد. جزئیات دیگر شامل غلظت و مقدار نفت متعاقبا اعلام خواهد شد.»
به این ترتیب ایران به جمع کشورهای نفتخیز جهان پیوست. کشف نفت در مسجد سلیمان، که نخستین اکتشاف نفت در خاورمیانه به شمار می‌رود، حیات اقتصادی و اجتماعی ایران را دچار تحولی بزرگ کرد؛ انرژی، همواره به عنوان یکی از مهمترین نیازهای امروز بشر مطرح بوده است و بسیاری از روابط و سیاست‌گذاریهای کشورها نیز تحت تأثیر آن صورت می‌گیرد.
وابستگی نفت به فناوری
بدون شک آینده صنعت نفت در جهان و ایران وابسته به داشتن تکنولوژی و فناوری است. موضوع فناوری با پایان یافتن تولید از میادین آسان و مخازن بزرگ روز به روز نقش خود را پر رنگ تر می کند.
امروزه فناوری های جدید از اکتشاف تا حفاری تاثیر خود را گذاشته و Shale Oil حتی در قیمت های پایین هم باصرفه اقتصادی شده است که ناشی از رشد فناوری و تکنولوژی می باشد. همچنین امروزه تکمیل زنجیره ارزش پایین دستی صنایع پالایشگاهی و پتروشیمی و ایجاد ارزش افزوده محصولات بالاتر وابسته به دانش و فناوری های روز می باشد. نفت به عنوان موتور محرک توسعه صنعتی، اقتصادی و اجتماعی کشورمان، اهمیت و اولویت مضاعف دارد امید است مسیر فعالیتهای توسعه ای صنعت نفت سرعت بیشتری و تبدیل ثروت به ارزش افزوده برای کشورمان همزمان با ارتقاء قدرت چانه زنی در معاملات بین المللی باشد.
صنعت پتروشیمی، نقش پر اهمیتی در ایجاد ارزش افزوده منابع نفتی کشور (به عنوان یک ثروت دارایی) دارد. توسعه چشمگیر صنایع پتروشیمی در سالهای اخیر و رشد فزاینده ای که با راه اندازی پروژه های جدید پتروشیمی به لحاظ حجم و تنوع محصولات این صنایع حاصل می شود بستر مناسبی را برای توسعه صنایع پایین دستی به عنوان مصرف کنندگان محصولات پتروشیمی فراهم می کند.. توسعه فعالیت حوزه پایین دستی و مرتبط با نفت و گاز و پتروشیمی و تعامل و ارتباط بهتر صنایع بالا دستی و پایین دستی پتروشیمی ضمن ایجاد ارزش افزوده بالاتر ، زمینه بهتری را برای رقابت تولیدات داخلی در بازارهای جهانی فراهم خواهد کرد. یکی از موارد مهم جهت ایجاد ارزش افزوده در صنعت پایین دستی دسترسی به تکنولوژی های جدید و لایسنس جهت تکمیل حلقه زنجیره ارزش است.
دانش فنی در پالایشگاه های نفت و گاز، پتروشیمی، صنایع شیمیایی، میعانات گازی، معادن و بسیاری صنایع بزرگ دنیا رشد قابل توجهی نموده است. دست یابی به لایسنس License و دانش فنی مورد نیاز این پروژه ها برای صنایع پالایشگاهی و پتروشیمی ایران بسیار حائز اهمیت می باشد. در همین راستا شرکت گسترش انرژی پاسارگاد بعنوان اولین مجموعه هلدینگ نفتی دارای دانش فنی و لایسنس حوزه پالایشگاهی و پتروشیمی در قالب شرکت توسعه فناوری های انرژی آرمان پاسارگاد است.
نتیجه گیری
ایران یکی از منابع مهم انرژی در دنیا بشمار می رود وجود میدان های عظیم نفتی و گازی ایران را به یکی از کشورهای ژئوپلتیک در منطقه تبدیل کرده است. صنعت نفت از موثرترین و بزرگترین صنایع جهان و به ویژه ایران است. روند شتابان توسعه اقتصادی و صنعتی در بسیاری از کشور های جهان و ایران تا حدود بسیار زیادی به این صنعت ارتباط دارد. داشتن دانش و فناوری ها از مولفه های مهم ایجاد ارزش افزوده در صنعت نفت کشور است.
محسن حائری نژاد